دوم ـ دانشگاه امروز با دانشگاه سي سال قبل و حوزه امروز با حوزه سي سال پيش، به كلي متفاوت است. با وجود آنكه نبايد از نقاط منفي چشم پوشيد، از نقاط مثبت هم نبايد غافل بود. حوزه امروز، حوزه سي سال پيش نيست، پيشرفتهاي بزرگي در حوزه اتفاق افتاده است. امروز صدها مؤسسه تحقيقاتي، صدها حوزوي اهل قلم و صدها روشنفكر آشنا با علوم جديد و اهل تفكر اجتماعي پديد آمده اند.

دانشگاه امروز به مراتب مردمی تر و زنده تر از قبل
دانشگاه الان، دانشگاه سي سال پيش نيست. دانشگاه ما امروز به مراتب مردمي تر، زنده تر و ديني تر از دانشگاه قبل از انقلاب است. روح تحقيق و پيشرفت و علاقه به توليد علم و حضور در صحنه مشكلات اجتماعي در دانشگاههاي ما زنده است. قلب دانشگاه، امروز با صداي بلند مي تپد و قلب حوزه نيز. و همه آنهايي كه مرگ دانشگاه را آرزو مي كردند و افول حوزه را، اين آرزو را به گور خواهند برد. در عين حال، امروز همه ما و شما ناآراميم و از وضع موجود ناراضي هستيم و بايد هم ناراضي بود. لكن اين نارضايتي به معناي انكار پيشرفتها نيست. بلكه به دليل اهداف بلندتري است كه قرار بوده تعقيب بشوند و بايد تعقيب بشوند و اين دغدغه اي مقدس است كه بايد حفظ شود. نبايد ترسيد، نبايد مأيوس شد، نبايد خسته و مردد شد، بايد مصمم و جدي باشيم و به آينده بزرگتري كه بايد ساخته شود، انديشيد.

چند دهه براي ساختن جامعه جديد و فرهنگ جديد كار داریم
سوم ـ اگر ما بتوانيم از تجربه «جامعه سازي جديد» كه الان درگيرش هستيم، موفق بيرون بياييم، يك رنسانس دوباره اي در جهان اسلام و حتي سراسر جهان اتفاق خواهد افتاد. معمولا براي ساختن يك فرد، چند دهه وقت بايد گذاشت، با اين كه عمرش هم بيشتر از چند دهه نيست. اما پروژه پي ريزي يك جامعه جديد، چند دهه طول مي كشد. واحد زمان در روز، «ثانيه» است، ولي واحد زمان در جامعه سازي حداقل «دهه» است. بايد بگوييم چند دهه براي ساختن جامعه جديد و فرهنگ جديد كار كرده ايم. اگر ما بتوانيم در تجربه جامعه سازي ديني موفق شويم و اين پروژه را درست پيش ببريم، پي ريزي ساختمان كامل اين جامعه، چند قرن طول خواهد كشيد. چنان كه دست كم 4 تا 5 قرن روي تمدن غرب كار شد تا به اينجا رسيد. اگر ما اين پروژه را درست پيش ببريم، بزرگترين پديده هزاره اخير اتفاق خواهد افتاد.

مسؤول اصلي اين پروژه نسل سوم دانشگاه و حوزه و بخشهايي از حاكميت هستند كه با سرنوشت حوزه و دانشگاه سر و كار دارند.

مانيفست تحول بزرگ جهان اسلام
بايد توجه داشت كه مانيفست تحول بزرگ جهان اسلام، به دست ما نوشته مي شود و كوچكترين اقدام در اين زمينه، زير ذره بين تاريخ قرار خواهد گرفت. ملتهاي بسياري منتظرند از روي دست دانشجويان و طلاب، نسخه برداري كنند. ملتهاي زيادي نظاره گرند كه جامعه و حكومت جديد در ايران، چگونه پيش مي رود و در فاصله ده سال و بيست سال، از ما مو به مو تقليد خواهند كرد. هميشه جامعه هايي كه خط تاريخ را شكسته اند، با فاصله كوتاهي مورد الگوبرداري سايرجوامع قرار گرفته اند. امروز جوامع اسلامي ديگر در حال الگوبرداري از انقلاب ما و فداكاريهاي نسل اول و دوم انقلاب هستند. اما بايد كاري كنيم كه در دو دهه آينده، جوامع اسلامي بتوانند از روي پروژه حكومت و نحوه حكومت ما هم الگو برداري كنند. اگر نتوانيم انقلابي را كه در سطح جهان اسلام راه انداخته ايم، به سامان برسانيم و نتوانيم جايگزين مناسبي در برابر الگوهاي ارتجاعي و الگوهاي غربي ارايه دهيم، آن وقت تمام تلاشها و فداكاريها، به يأس مجدد جهان اسلام خواهد انجاميد.

اگر ما نتوانيم جامعه جديد را درست بسازيم، همه ملتهايي كه به هواي انقلاب ما انقلاب كردند، در يكي دو دهه آينده مأيوس مي شوند و در نيم قرن آينده وضع فلاكت بار تري بر جهان اسلام مسلط خواهد شد. جامعه جديد، جامعه اي است كه از زير فشار عادات غلط و خرافي گذشته رها شود و درعين حال، به دام خرافات مدرن كه از طرف هژموني غرب به ملتها تحميل مي شود، نيفتد.

تکلیف بزرگ بر دوش حوزه و انقلاب
حوزه و دانشگاه بايد دائم بررسي كنند كه آيا جامعه اي كه مي خواستيم بسازيم و مي خواهيم بنا كنيم، همين است؟ تقريبا امروز همه مديران كشور از كرسي هاي حوزه و دانشگاه وارد كرسي هاي مديريتي مي شوند. از اين جهت، حاكميت فرزند دانشگاه و حوزه است. هيچ وقت مانند امروز حلقه نظر وعمل به اين صورت به هم نزديك نبوده است كه تصميمات دانشگاه و حوزه با فاصله كوتاهي وارد حاكميت شود. اين كه سرنوشت جامعه و نظام به جاي پستوي مافياي ثروت و قدرت، در محافل علمي تعيين شود، نكته بسيار مثبتي است و در عين حال مسؤوليت آور است؛ تكليف بزرگي است از طرف خدا و مردم كه بر دوش حوزه و دانشگاه نهاده شده است.

دهه سوم دهه «دقت فكري» است
در دهه سوم بايد كمتر كلي گويي كنيم. دهه سوم، دهه «جزيي گويي» است. دهه سوم دهه «دقت فكري» است. دقت در حرف زدن، در نقد كردن و پيشنهاد دادن. بايد همان اصول دهه اول را پيگيري كنيم، اما انحصارا در آن حد نبايد باقي بمانيم. حرفهاي تكراري حوزه و دانشگاه در باب جامعه وحكومت ايده آل بايد به ايده هاي جديد و اجتهادي و راهكارهاي عملي و برنامه هاي عيني تبديل شود. اگر حوزه و دانشگاه در پروژه توليد علم و توليد حرفهاي جديد و طرحهاي عملي شكست بخورند، حاكميت شكست خواهد خورد.

حوزه و دانشگاه بايد به سمت عمل گرايي پيش بروند
ما در اين شرايط اولا نبايد اميد خود را از دست دهيم اگر ما مثبت باشيم و مثبت بينديشيم، حاكميت مثبت خواهد بود و جامعه جلو خواهد رفت. ثانيا حوزه و دانشگاه بايد به سمت عمل گرايي پيش بروند. طلبه و دانشجو در حوزه و دانشگاه نبايد جدا از جامعه و بي ارتباط با مشكلات عيني مردم و حاكميت مطالعه و مباحثه كنند. در روايات ما از علم به طور مطلق دفاع نشده، بلكه مدام از علم نافع و مفيد بحث شده است و گفته اند از خدا علم نافع بخواهيد. علم نافع يعني علمي كه به كار امت بيايد. علمي كه در تأمين حقوق بشر كمك كند، علمي كه آزادي و آگاهي و آبادي را براي جامعه به ارمغان آورد، علمي كه به درد دنيا و آخرت مردم بخورد و منجر به عمل گردد. طرح جامع ما براي نيم قرن آينده حكومت و جامعه بايدمعلوم باشد و سير علوم، تحقيقات، موضوعات و مطالعات حوزه و دانشگاه بايد بر اين اساس جهت پيدا كند. حوزه و دانشگاه متأسفانه با همه ظرفيت خود پاي كار نيامده اند. مي توان گفت كمتر از 15 يا 20درصد ظرفيت دانشگاه وحوزه در مسير حل مشكلات حكومت و جامعه فعال شده است.

نظام بايد حوزه و دانشگاه را در جريان مشكلات عيني كشور قرار دهد
نظام بايد حوزه و دانشگاه را در جريان مشكلات عيني كشور قرار دهد و از آنها مطالبه پاسخ بكند و دانشگاه و حوزه را در حوزه تخصص خودشان درگير كند. همه تحقيقات علمي ما اعم از تجربي، علوم پايه، مباحث فلسفي، عقلي، نقلي، فقهي، كلامي و اخلاقي، همه بايد پاي كار جامعه حاضر باشند.  ثالثا - مراقب باشيم كه بدنه اصلي دانشگاه و حوزه آلوده به مسايل فرعي و حاشيه اي و دعواهاي حزبي و فحاشيهاي ژورناليستي و چاقوكشي هاي روزنامه اي نشود و آن انرژي كه بايد به كار مردم و محرومين بيايد، در اين جبهه ها هدر نرود.